SCF در گذر زمان؛ از بین‌النهرین تا ایران

تاریخچه تامین مالی زنجیره تامین

پیشینه تامین مالی، به ۴۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد. در نخستین دوران تمدن، در بین النهرین، از اشکال اولیه تنزیل سیاهه، برای تأمین مالی تجارت خود استفاده می‌کردند. در آن زمان، تاجران، کالا و محصولات را از خارج از مرزهای حکومت، تهیه کرده و برای فروش می‌آوردند. تجار، برای پرداخت هزینه محصولات، از سندی به نام برات/ سفته استفاده می‌کردند. فروشندگان برای تبدیل این اسناد به وجه رایج، آن را به تمکاروم [۱]می‌فروختند و بانک آن را با درصدی کسر می‌خرید و بلافاصله پول را به فروشندگان پرداخت می‌کرد. ۱۰۰۰ سال بعد، رومیان باستان با فروش سفته/ برات با درصدی تنزیل در بازار ثانویه، تامین مالی برای تجارت خود، انجام می‌دادند. در سده ۱۷۰۰ میلادی، تامین مالی،‌ در بین مستعمرات آمریکایی و اروپا، به شدت محبوب شد. تجار در مستعمرات، مواد خام، از جمله چوب و پنبه را با تجار اروپایی معامله می‌کردند. در طی انقلاب صنعتی، تجارت‌ گسترش یافت. در آن زمان، مدیریت ریسک اعتبار، بسیار بیشتر از تامین مالی، اهمیت پیدا کرد. تامین‌کنندگان مالی، مشتریان خود را بر اساس ارزش دارایی‌هایشان، تامین می‌کردند. بعد از جنگ جهانی دوم، مشخص شد که تامین مالی، می‌تواند به تمامی صنایع و محصولات، تعلق بگیرد. در فاصله سال‌های ۱۹۶۰تا ۱۹۸۰، رشد عظیمی اتفاق افتاد. تجارت افزایش پیدا کرد و همین قضیه، باعث افزایش میزان نرخ بهره شد. بانک‌ها به شدت تحت نظارت قرار گرفتند. در نتیجه تامین مالی سنتی[۲]، برای تجار بسیار سخت شد. به همین دلیل، تامین مالی تجاری[۳]، بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

بررسی تامین مالی زنجیره تامین در جهان

• بریتانیا:

در نوامبر ۲۰۱۱، دولت بریتانیا، اعلام کرد که برای بررسی امکان دسترسی بهتر به کانال‌های اعتباری جایگزین، برای شرکت‌های کوچک و متوسط، یک کار گروه صنعتی، تشکیل داده‌است.

دولت بریتانیا، برای افزایش عرضه سرمایه، از طریق کانال‌های تسهیلاتی غیر بانکی و در بلند مدت، گام‌های قابل توجهی برداشته است:

• سرمایه‌ گذاری از طریق برنامه‌های بانک تجاری بریتانیا در کانال‌های وام‌دهی غیر سنتی، که مستقیما به کسب و کارهای کوچک تسهیلات می‌دهند. (شامل وجوه تأمین مالی میان طبقه، طرح‌های تأمین مالی زنجیره تامین و تسهیلات‌دهی فرد به فرد؛
• افزایش بودجه برای طیف وسیعی از برنامه‌های سرمایه‌گذاری تجاری بانک تجاری بریتانیا. (از جملهBusiness Angel CoFund، که در کنار گروه‌های تجاری Angel، در کسب و کارهای کوچک بالقوه در مراحل اولیه سرمایه‌گذاری مشترک سرمایه‌گذاری می‌کند.)؛
• تعهد به طرح SEIS [۴]و طرح EIS [۵]برای افزایش سرمایه‌گذاری در مشاغل جدید و در حال رشد.

• چین:

در چین، مشکلات شرکت‌های کوچک و متوسط، در دریافت تسهیلات بانکی، مسئله‌ای دیرینه بوده‌است. دلیل این مشکلات کمی پیچیده است. عموما در چین، شرکت‌های کوچک و متوسط، به کمبود دارایی ثابت، محدودیت ظرفیت رتبه اعتباری و توسعه ضعیف سیستم تضمین اعتبار شناخته می‌شوند. ظهور راه‌حل‌های تامین مالی، در سال‌های اخیر، این وضعیت را بهبود بخشیده‌است. بنگاه‌‌های کوچک و متوسط، با وثیقه گذاشتن دارایی‌های قابل انتقال،‌ مانند مواد اولیه یا محصولات مصرفی، می‌توانند از بانک‌هایی تسهیلات دریافت کنند که با روش‌های معمول قدیم، نمی‌توانستند از آن‌ها تسهیلات بگیرند. در چین، تامین مالی زنجیره تامین، به عنوان یک نهاد مشارکتی، متشکل از چند سازمان در نظر گرفته می‌شود و از سه بخش تشکیل شده‌است: شرکت‌هایی که تسهیلات دریافت می‌کنند، بانک‌های تجاری و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات لجستیک.

مقامات چینی در سپتامبر سال ۲۰۲۰، دستورالعملی صادر کردند که مجموعه‌ای از الزامات و اقدامات سیاستی را برای تنظیم توسعه و نوآوری تامین مالی زنجیره تامین، ایجاد زیرساخت‌های حمایتی، بهبود سیستم حمایتی سیاست‌ها و جلوگیری از خطرات مطرح کرد.

به طور کلی، امروزه تامین مالی زنجیره تامین چین، توسط دولت و شرکت‌ها، به رسمیت شناخته شده‌است، اما هنوز با عدم تعادل بین بودجه عرضه و تقاضا روبرو است.

SCF در ایران

فاصله بین تولید و فروش، یکی از مهم‌ترین مسائلی‌ست که اکثر موسسات تولیدی و خدماتی را درگیر کرده است. حبس دارایی‌های موسسات، در دارایی‌های سرمایه‌ای، موجودی مواد اولیه یا کالای نیم‌ساخته، اگر با تاخیر در جریان دریافت وجوه از فروش کالا همراه شود، موجب می‌شود، کارگاه‌ها در میانه راه تولید با کمبود نقدینگی مواجه شوند و نتوانند تعهدات خود را در قبال مشتری به جای آورند. همین امر، باعث مشکلات مالی برای موسسه شده و عواقبی مانند ریسک عدم پرداخت را برای آن رقم ‌زند. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی می‌توان از تامین مالی زنجیره تامین استفاده کرد. پایه و اساس تامین مالی زنجیره تامین، گردش سرمایه است. در صنایعی مانند صنعت ساختمان‌سازی، که دوره بازگشت سرمایه آن بیش از یک سال طول می‌کشد، استفاده از تامین مالی زنجیره‌ای، خیلی مطلوب نیست. چون هدف تامین مالی زنجیره‌ای، تامین مالی در کوتاه مدت است و از آن می‌توان در صنایعی که دوره بازگشت سرمایه کوتاهی دارند، استفاده کرد. یکی از این صنایع، صنایع غذایی است. در صنعت غذایی، به دلیل فاسد شدنی بودن مواد غذایی و کم بودن دوران نگهداری آن‌ها، دوره بازگشت سرمایه کوتاه‌تر است و می‌توان برای تامین مالی، از تامین مالی زنجیره‌ای استفاده کرد.

در حال حاضر، در ایران، از این روش تامین مالی، در صنایعی مانند: صنایع غذایی، ذوب فلزات،‌آلومینیوم، صنعت کفش، صنعت فرش و ….. استفاده می‌شود. فروشگاه‌های زنجیره‌ای چون فروشنده کالاهای صنایع غذایی به مشتریان نهایی هستند نیز، می‌توانند با روش های تامین اعتبار B2C، در این زنجیره شرکت داشته باشند.

در بحث تبادل کالا با وجه آن، طرفین درگیر فرآیند خرید و فروش، همواره به دنبال استفاده از روشی امن هستند. با توجه به شرایط طرفین، روش‌های مورد استفاده نیز، تفاوت پیدا می‌کند.به طور کلی روش‌های پرداخت را می‌توان به دو دسته، تقسیم کرد: روش اعتبار اسنادی و روش حساب باز.

در گذشته، پرداخت‌ها، به صورت اعتبار اسنادی بود؛ یعنی خریداران برای خرید کالا، از اسناد اعتباری استفاده می‌کردند. آن‌‌ها نزد بانک رفته و با گذاشتن وثیقه و ضمانت در نزد بانک، اسناد اعتباری دریافت می‌کردند. برای خرید کالا از فروشنده، به جای وجه نقد، آن اسناد را در اختیار فروشنده گذاشته و کالا را تحویل می‌گرفتند.

اما در حال حاضر، اکثر روش‌های پرداخت، به صورت حساب باز است. در روش حساب باز، خریداران نزد بانک اعتبار سنجی شده و بر حسب اعتبار خود می‌توانند خرید انجام دهند. بعد از فروش کالا، فروشندگان می توانند با مراجعه به بانک تضمین‌کننده خریدار، وجه خود را دریافت کنند. در این روش، هزینه تامین مالی، به شدت کاهش پیدا می‌کند.

برای پیاده‌کردن طرح تامین مالی زنجیره‌ای، نیاز به زیر ساخت‌هایی داریم. اولین مورد، شناساندن سیستم تامین مالی زنجیره‌ای به صنایع مختلف است. چون در گذشته تامین مالی به صورت سنتی انجام می‌شده و تامین مالی زنجیره‌ای، مبحث جدیدی‌ست و صاحبان صنایع با آن آشنایی ندارند،‌ باید آن‌ها را از مزایای این روش آگاه کرد و اعتمادشان را به دست آورد.

نیاز دیگر، دیجیتالی شدن برات‌هاست. در گذشته برات وجود داشته اما، در زمان حال،‌ دوباره احیا شده و مبلغ تمبر برات، افزایش داده شده ‌است. بازگشت برات به معاملات،‌ نیازمند عوض‌شدن شرایط آن و تطبیق آن با فناوری است. با دیجیتالی شدن برات و امضای آن، می‌توان بسیاری از هزینه‌های اضافه را کاهش داد.

اگر روش تامین اعتبار بانک‌ها، برای صنایع تغییر کند،‌ تحول بزرگی را می‌توان در سیستم مشاهده کرد. در حالت عادی، اگر بانک به صنعتی، تسهیلات ارائه دهد، نمی‌توان روش مصرف آن را رصد کند و همین امر، باعث حملات سوداگرایانه به بازار شده و به اقتصاد، آسیب می‌رساند. به همین دلیل،‌ پیشنهاد می‌شود، بانک‌ها سخت‌گیری در ارائه تسهیلات را کم کرده ولی نحوه استفاده از تسهیلات را رصد کنند.

در آخر، با توجه به شرایط بین‌المللی، چین یکی از بزرگترین و مهم‌ترین شرکای تجاری ایران و یکی از بزرگترین استفاده‌کنندگان روش تامین مالی زنجیره‌ای است؛ در آینده، ایران نیز باید تمام شرایط و توانایی‌های کشوری را به کار گیرد، تا بتواند تجارت راحت‌تری را با شریک تجاری خود، داشته باشد.

سیده فرزانه طباطبائيی نیا

[۱] در جامعه بابل به کسانی گفته می شد که در مقام کارگزار معابد به تجارت و وام دادن زر و سیم یا جو می‌پرداختند.

[۲] Traditional funding: به طور کلی به معنای تسهیلات و یا اعتباری‌ست که از طریق یک موسسه مالی، تحت شرایط قراردادی از پیش تعیین شده، تامین می‌شود. اغلب بر چهار C استوار است: Character نهاد، Collateral وثیقه، Capital سرمایه، Capacity ظرفیت.

[۳] Trade finance: نشانگر ابزار و محصولات مالی‌ای است که توسط شرکت‌ها برای تسهیل تجارت داخلی و تجارت بین الملل، استفاده می‌شود.

[۴] Seed Enterprise Investment Scheme

[۵] Enterprise Investment Scheme